Türkçenin ilk yazılı belgeleri olarak nitelendirilen ve Köktürk harferiyle yazılan metinleri ihtiva eden çok sayıdaki bengü taştan meşhur olanlar Kül Tigin, Bilge Kağan ve Tunyukuk yazıtlardır.
Bilge Kağanın küçük oğlu Tenri Kağan tarafından 735 yılında diktirilen ve Kül Tigin abidesinden birkaç santim daha yüksek olan Bilge Kağan abidesinin de batı yüzünde büyük ölçüde tahrip olduğu için çok azı okunabilen Çince kitabe vardır.
Orhun yazıtlarını kısa ve öz bir şekilde Ergin (1980:7) şöyle nitelendirir: Türk adının, Türk milletinin isminin geçtiği ilk Türkçe metin. İlk Türk tarihi. Taşlar üzerine yazılmış tarih. Türk devlet adamlarının millete hesap vermesi, milletle hesaplaşması. Devletle milletin karşılıklı vazifeleri. Türk nizamının, Türk töresinin, Türk medeniyetinin, yüksek Türk kültürünün büyük vesikası. Türk askerî dehasının, Türk askerlik sanatının esasları. Türk gururunun ilahi yüksekliği. Türk feragat ve faziletinin büyük örneği. Türk içtimai hayatının ulvi tablosu. Türk edebiyatının ilk şaheseri. Türk hitabet sanatının erişilmez şaheseri. Hükümdarâne eda ve ihtişamlı hitap tarzı. Yalın ve keskin üslubun şaşırtıcı numunesi. Türk Millîyetçiliğinin temel kitabı. Bir kavmi bir millet yapabilecek eser. Asırlar içinden millî istikameti aydınlatan ışık. Türk dilinin mübarek kaynağı. Türk yazı dilinin başlangıcını miladın ilk asırlarına çıkaran delil. Türk ordusunun kuruluşunu en az 1250 sene öteye götüren vesika. Türklüğün büyük iftihar vesilesi olan eser. İnsanlık âleminin sosyal muhteva bakımından en manalı mezar taşları. Dünyanın bugün belki de en büyük meselesi olan Çin hakkında 1250 sene evvelki Türk ikazı. vs. vs
Göktürk döneminden kalan ve cihan hakimiyeti idealiyle millî şuuru ve demokratik ruhu da yansıtan bu abideler, tarihî deliller olmaları yanında Türkün karakterine dair çok önemli bilgileri de ihtiva eder. Kitabelerde Türk kültürünün ve medeniyetinin esasları sergilenir. Türkün varlığını korumak amacıyla giriştiği mücadeleler, dürüstçe anlatılırken Türkün övgüye layık üstün meziyetleri yanında zaafarı da içtenlikle dile getirilir
Kül Tigin yazıtı “Köktürklerin birinci dönemdeki şevket devrini, daha sonra nasıl zayıfayıp Çin’e tutsak olduklarını, Çin esaretinden nasıl kurtulduklarını ve nihayet Köl Tigin’in kahramanlıklarla dolu hayatını anlatır” (Ercilasun, 2004: 133).
“Bilge Kağan bengü taşında da Bumin ve İstemi Kağan zamanlarındaki şevket devri, Çin’e nasıl tutsak olunduğu, Çin esaretinden nasıl kurtulunduğu, Bilge Kağan’ın savaşları ve Türk milleti için yaptıkları anlatılır” (Ercilasun, 2004: 135).
Tunyukuk yazıtında ise “Türk milletinin Çin tutsaklığından kurtuluşu ve İlteriş Kağan zamanı ile Kapgan Kağan’ın ilk yıllarında Köktürklerin Oğuzlarla, Kırgızlarla, Türgişlerle ve Çinlilerle yaptığı savaşlar anlatılmakta; bütün bu olaylarda Tonyukuk’un rolü bilhassa belirtilmektedir” (Ercilasun, 2004: 133).
Orhun yazıtlarında beylerine ve halkına seslenen yönetici, onları Çinlilerin tuzaklarına ve ana yurttan ayrılmanın tehlikelerine karşı uyarırken dirliğin nasıl sağlanacağını ve yöneticinin de nasıl olması gerektiğini içtenlikle sıralar, cahil yöneticiler yüzünden çekilen sıkıntılardan da bahseder.
Kutlu: Yönetici her şeyden önce kutlu olmalı, seçilmiş olmalıdır. İktidarının meşruiyeti de buna bağlıdır. Bu yüzden yazıtlarda da özellikle vurgulanır:
Bilge, bilgili, akıllı: Türkler bilge sözünü, siyasete ve yönetime hakim anlamında kullanırlar. Yöneticinin başarılı olması, devleti iyi yönetmesi onun bilge ve akıllı olmasına bağlıdır. Ercilasun (2004: 133),
Bilge Tunyukuk’un Türk istiklâlini sağlamak ve Türk devletini büyütmek için kağanlarla omuz omuza çarpışmış kahraman bir asker (alp), Türk devletinin politikasına uzun zaman yön vermiş akıllı ve hikmet sahibi (bilge) bir devlet adamı olduğunu ifade eder: (Onlar) akıllı hükümdarlar imiş, cesur hükümdarlar imiş; (emirleri altındaki) kumandanları da akıllı imişler şüphesiz, cesur imişler şüphesiz. Beyleri de halkları da barış ve uyum içinde imişler şüphesiz. Onun için devleti öylece yönetmişler; devleti yönetip yasaları düzenlemişler (KT-D, 3) (BK-D, 4).
Fedakâr, sorumluluk sahibi, çalışkan, cömert: Ayan (2015: 309), Göktürk devleti yöneticilerinin fakir durumdaki milleti birleştirdiği, zengin hâle getirdiği, nüfusunu artırdığı, tekrar düzenlediği, tekrar örgütlediği, giydirdiği ve refah sahibi ülkelerden daha iyi duruma getirdiğini ifade etmelerinin hizmetkâr liderlik tarzını ortaya koyduğunu ifade eder. “Bilge Kağan, Türk milleti için olduğu kadar kendisi için de çok büyük bir mana ve değer ifade eden kahraman kardeşi Köl Tigin’in ölümü üzerine gö- Milli Eğitim Üzerine Yazılar – 272 – zünden yaşlar dökmek, haykırıp feryat etmek istemekte; fakat işgal ettiği kağanlık mevkii, bütün yakınlarının, beylerinin ve milletinin üzerindeki sorumluluğu buna mani olmaktadır” (Ercilasun, 2004: 134).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder